Overdenking: Leesvaardigheid – Lubach

Laaggeletterdheid. Iemand die analfabeet is, is ook Digibeet, zeg ik altijd. Heb je moeite met woorden begrijpen? Dan zal heel veel in je leven moeilijker zijn. Bijsluiters, adviezen, waarschuwingen, je belastingaangifte.

Je mist ook een hoop plezier want heel veel teksten zijn wél leuk of in je interesse gebied.

Begrijpend Lezen het probleem? Dat mensen moeite hebben om teksten te begrijpen is duidelijk. Het aantal mensen dat bij de bieb kwam in de tijd dat ik er werkte om je, vaak met een smoes, zover te krijgen dat je voor hun een document ondertekent/uitlegt/CV schrijft/helpt met bankafschrijvingen etc is ongekend hoog. Immigranten durven er eerder voor uit te komen dan de autochtone (jawel, de in Nederland geboren en getogen Nederlanders die zich vaak schamen omdat ze hun taal slecht beheersen en je dan niet om hulp durven vragen, of boos hulp eisen, of doen alsof ze al dement worden… :’) Soms had het ook wel schrijnende humor. ) Zelfs de gemiddelde bieb bezoeker lijkt moeite te hebben met het lezen van teksten, bordjes en mededelingen.

Als je bedenkt hoeveel leuker de boeken zijn geworden die je op school mag lezen tegenwoordig, hoe weinig moeilijke woorden er nog geleerd worden, dan vraag je je af hoe het zo slecht gesteld kan zijn. We zijn een land waar baby, peuter, kleuter, kinder/jeugd en zelfs Young Adult en New Adult categorieën volop worden gespekt!

Maar we zijn ook een land waar toen ik klein was alles al simpeler moest zodat iedereen het kon begrijpen. Waar moeilijke woorden voor kinderen werden weggehouden. Waar de jeugd dit tegenwoordig heeft opgevuld met Engelse woorden of straattaal.

Moet onze schrijfstijl dan niet veranderen zodat het weer bij de jeugd aansluit? Een taal is constant in beweging. De gangbare termen worden bepaald door het gros van de mensen. En de meerderheid was in mijn jeugd de boeken al niet meer gewend waarmee ik opgroeide, waardoor ik al een leven lang ertegenaan loop dat mensen vinden dat ik ‘moeilijke woorden’ gebruik. Of gezegden die ze nooit eerder gehoord hebben. Of ze knappen uit hun vel omdat ze een woord verkeerd interpreteren, de verkeerde betekenis erbij denken, of domweg geen idee hebben wat het is en het dan zelf invullen.

Iemand vroeg laatst of iedereen nou zo onredelijk was ineens om hem heen. “Het lijkt wel of niemand meer rationeel kan denken.” Ik heb zitten broeden waardoor dit zou kunnen komen, want ik zie het ook. Al die mensen die ik ken die prima zijn wanneer ze elkaar tegen komen, maar die online over de kleinste dingen elkaar de kop in willen slaan. Totdat ik zag dat het ligt aan woorden. We tillen er momenteel zwaar aan in Nederland. Eén verkeerd geïnterpreteerd woord en mensen worden online afgebrand. Eén woord dat verkeerd wordt opgevat en er staat een bataljon klaar om je leven zo zuur mogelijk te maken. Vaak omdat de mensen die reageren hun eigen vooroordelen vastplakken aan wat ze lezen. Ze associëren een woord met iets slechts. Staat dat ene woord hen niet aan, dan moet je dus wel een nazi/vrouwenhater/homohater/transfoob/racist zijn. En noem maar op.

Ik kan niet geloven dat mensen die ik ken waarvan ik nooit gemerkt heb dat ze iemand buiten sloten, anders bejegende op afkomst of cultuur, of wat dan ook, nu ineens digitaal het kwaad van het kwaad zijn. En ik denk dat ze dat ook niet zijn. Maar ik denk wel dat mensen niet meer kunnen lezen. Als in, ze lezen wel wat van de tekst, maar bij het eerste het beste woordje dat een negatieve connotatie heeft, een negatief beeld of betekenis oproept, vult hun hoofd zich al met extreme denkbeelden. Waardoor de rest van de tekst niet onbevooroordeeld wordt gelezen, waardoor conclusies al gemaakt zijn voor de tekst voorbij is, waardoor misverstanden ontstaan, waardoor mensen niet meer naar elkaar luisteren, waardoor mensen elkaar onnodig kwetsen. Want een aanval op je persoon is voor niemand leuk, en daar wordt iedereen fel van. En social media en online lijkt alles ook erg persoonlijk te maken, dus houd je dan maar eens in wanneer je een woord spot met voor jou een negatieve betekenis.

Ik mis de rijke Nederlandse taal…Tijdens het opgroeien hoorde ik het al van alle kanten: Nederlands is stom, het is lelijk, het klinkt niet mooi, we hebben niet genoeg woorden, ik lees liever Engels, doe mij maar Engels.

En met het gebrek aan woordenschat kennis van veel mensen die ik ontmoet heb in de loop der tijd kan ik ze geen ongelijk geven.

Ik lees en luister ook graag naar Britten. Die hebben zoveel woorden met dubbele betekenissen dat alle nieuwsberichten een pun bevatten, een dubbelzinnig grapje. Ik houd van hun humor vanwege de taal. Ik keek als kind graag naar cabaretiers en blijspelen. Mijn favoriete blijspel ‘pappie, hier ben ik!” zat vol dubbelzinnige woordspelingen die vandaag de dag niet meer kunnen of gesnapt zullen worden. Zowat niemand van mijn leeftijd kan daar nog om lachen. De Engelsen kunnen veel meer met hun taal, het Nederlands is wat dat betreft flink verloedert. Gebruik woorden uit van Kooten en de Bie en de meesten mensen begin dertig snappen er geen snars van, laat staan als ze jonger zijn.

Nederlands is stom. -> Want we begrijpen het over het algemeen. Dat is mijn theorie in de loop der jaren geworden. Het valt me op dat het iets is dat veel van de jeugd zich niet realiseert. Leuke hobby van mij was om de ‘leuke’, ‘stoere’ en ‘coole’ songtexten (want waarom zou je liedjesteksten zeggen als dat niet cool klinkt?) te vertalen naar het Nederlands. De uitdrukkingen van degenen die daar slachtoffer van geweest zijn, prachtig! “Zingen ze dat echt?” en “Mijn God, zo klinkt het helemaal niet cool meer.”

Ja, maar dat is de realiteit aan de andere kant. Zijn we geneigd om als kuddedieren mee te lopen met een influencer of een idool omdat we de tekst niet snappen, maar het daardoor cooler klinkt dan als we het wel meteen hadden begrepen? Misschien…

We kunnen ook gewoon de conclusie trekken dat Nederlanders van klagen houden en altijd de Nederlandse taal stom zullen vinden. Maar dan snappen ze tenminste wel waar het over gaat. Moet daar misschien de focus op komen? Je mag Nederlands stom vinden, maar je krijgt er wel alles mee gedaan wat je later nodig hebt voor je werk, je woning, je levensonderhoud, en wanneer je andere talen wil gaan leren/beheersen. Als je het maar begrijpt. En dat hoeft niet door teksten te ontleden. Dat begint vaak al met van kinds af aan woorden horen en leren gebruiken. Dan heb je straks genoeg ’tools’ in je ’toolbox’ om je duidelijk te maken zonder elkaar de kop te willen intikken omdat de helft van de mensen maar één betekenis van het woord kent waar er vijf zijn…..

Want ook nu, nu ik jeugd die ik als tiener inschat maar al eind twintig blijkt te zijn, hoor praten in halve anglicismen, zie ik dat ze de taal niet begrijpen. Ja, ze gooien er Engels woorden in, maar gebruiken ze totaal anders dan een Engelsman of Amerikaan zou doen. Ze maken er een nieuwe taal van. Een nieuw Nederlands.

Voor mij is dat even wennen, met mijn dure Nederlandse woorden, mijn voorliefde voor het uitvinden van Nederlands klinkende woorden (gewoon omdat het kan… Ik bedoel, heb je wel eens gehoord van een potentievat? Een speekselspatmeeting? Fruitspleetje? Bijbuinderen? ), en mijn achtergrond met Engels. Want ik zie beide talen verhaspelt worden en ja, dat doet pijn om te zien.

Maar ben ik niet gewoon te ouderwets? Moet ik niet gewoon accepteren dat vrijwel de meeste mensen AUW-TO zeggen en geen idee hebben dat l ‘automobile het leenwoord is waarvan we het woord ‘ootoo’ hebben. (Het is mij nog netjes aangeleerd in school zo, maar je mag geen kritiek meer uiten op elkaars uitspraak want er is toch geen ABN meer enzo).

Lezen en spreken gaan hand in hand. Je hoort woorden, die ga je gebruiken. Je herkent ze daarna beter als je ze eens leest. Net als dat je nieuwe woorden kan leren van het lezen. Handig? Of juist niet?


“Geduld zit nog niet in zijn vocabulaire,”
*Doodse stilte*

Shit.

Ik deed nog zo goed mijn best om er gemiddeld en gewoon over te komen in de supermarkt. Maar wanneer ik dit zeg over en tegen mijn over de grond dweilende 3-jarige peuter tijdens het wachten op de kassière, kijkt de rij mensen achter mij met opgetrokken wenkbrauwen mij aan. “Zo!” roept er eentje uit. “Jezus,” zegt een ander.

Ik realiseer mij mijn fout.

“Wat een moeilijk woord, dat snapt zo’n peuter toch nog niet?” is de kritiek van een breed gebouwde bouwvakker naast mij. Ik kijk naar mijn zoontje. Die stakker hoort dit soort woorden elke dag. — Ik voel mij er soms schuldig om dat ik zoveel woorden gebruik waarvan een groot gedeelte van de mensen die ik ken niet eens meer weet wat het betekent…. (lees: vaak mijn leeftijd of jonger… ouder wil vaak nog wel bekend zijn met deze termen). Ik verpest mijn kind zo. Hij leert termen die waarschijnlijk al uitgestorven hadden moeten zijn…..—- Niet voor niets waren zijn eerste woorden o.a. Carillon, prachtig, en bibliotheek. Iemand anders fluistert nog “Wat is dat? Een voca- vocab-vocalair?”

En ik denk nog, Mijn zoontje weet het wel… Nu jullie nog.